انتخابات1400؛ عرصه عرض‌اندام فضاي مجازي
حسن رسولي
هر پروژه انتخاباتي اعم از انتخابات مجلس شوراي اسلامي، رياست‌جمهوري يا شوراهاي اسلامي شهر و روستا به لحاظ فرآيند اجرايي بيش از ۲۰ مرحله دارد كه يكي از اين مراحل، مرحله تبليغات انتخاباتي است. قانونگذار در هر كدام از انواع انتخابات در قالب برنامه زمان‌بندي اجرايي، موعدي را براي آغاز و انجام تبليغات انتخاباتي از سوي كانديداها يا احزاب و گروه‌هاي سياسي پشتيبان آنها تعيين كرده است. بدين‌ترتيب در انتخابات رياست‌جمهوري، دو هفته فرصت تبليغات در نظر گرفته شده كه در پايان اين بازه زماني، صبحِ روز پنجشنبه‌اي آغاز مي‌شود كه از ساعت 8 صبح فرداي آن روز، به مدت ۱۲ ساعت راي‌گيري آغاز و به انجام مي‌رسد. حال آنكه هر گونه فعاليت تبليغي خارج از اين مهلت مقرر دو هفته‌اي، بنا بر همين قانون انتخابات و ديگر قوانين موضوعه، خلاف است و مرتكبان حسب تعيين تكليف قانونگذار مورد پيگرد قانوني و حقوقي قرار مي‌گيرند. در عين حال بر اساس قوانين بالادستي انتخابات، فعاليت‌هايي كه پيش از اين زمان از سوي كانديداهاي احتمالي و طرفداران‌شان صورت مي‌گيرد، مشروط بر اينكه سابقه تبليغاتي به معناي انتشار تراكت و برگزاري ميتينگ‌هاي انتخاباتي و مواردي ديگر نداشته باشند، بنا به قانون مجاز است، چراكه قانونگذار اين حد از تسهيل‌گري و فرصت‌سازي را براي ترغيب و تشويق مردم براي حساسيت نسبت به سرنوشت انتخابات و گرم شدن فضاي آن در نظر گرفته است. از منظر اجرايي و سياسي طبيعتا در انتخابات رياست‌جمهوري كه دامنه نامزدها محدود است و شوراي نگهبان به‌طور معمول كمتر از 10 نفر را تاييد صلاحيت مي‌كند، فضاي پيش از راي‌گيري نسبت به بازه زماني مشابه در ديگر انتخابات، به‌اصطلاح انتخاباتي‌تر است و افراد پيش از موعد انتخاباتي به تكاپو افتاده و با حمايت احزاب و جبهه‌ها مقدمات ورود به انتخابات را به كمك سازمان‌هاي تاثيرگذار بر افكار عمومي آغاز مي‌كنند.
در اين شرايط استفاده از عنوان تخلف براي تمامي فعاليت‌هايي كه پيش از موعد تبليغات رسمي صورت مي‌گيرند، منطقي نبوده و به اصطلاح اين عنوان بر كليه تحركات پيش از موعد مترتب نيست؛ چراكه فاصله زماني اعلام داوطلبي انتخابات تا به رسميت شناخته شدن به عنوان نامزد انتخاباتي به نسبت طولاني است. گذر از مرحله اعلام داوطلبي و رسيدن به شناخته‌شدگي به عنوان نامزد انتخابات، منوط به تشريفات قانوني هيات اجرايي مركزي، شوراي نگهبان و هيات مركزي نظارت است. بايد صلاحيت افرادي كه اعلام داوطلبي كرده‌اند، مورد بررسي و رسيدگي و اظهارنظر قرار بگيرد. آن دسته از نامزدهاي بالقوه كه تاييد شوند، نامزد قطعي هستند و آن دسته كه تاييد نشوند، از گردونه انتخابات خارج خواهند شد. اين‌گونه اقدامات به انتخابات پرشور و رقابتي نيز كمك مي‌كند. شرايط اين روزها كه واپسين روزها و ماه‌هاي برگزاري دو انتخابات مهم رياست‌جمهوري و شوراهاي اسلامي شهر و روستاست، متاثر از بيماري كروناست و با ادوار گذشته متفاوت است. اين انتخابات بيشتر به انتخابات مجلس اسفندماه ۹۸ شباهت دارد. در آن زمان مسوولان كشور نسبت به اعلام زودهنگام ورود ويروس كرونا به كشور اقدام نكرده بودند. در فضاي كرونايي حفظ سلامت شهروندان در اولويت است. انجام روش‌هاي سنتي همچون برگزاري گردهمايي‌هاي چند هزار نفره و اقداماتي از اين قبيل ميسر نيست و علاوه بر فرصتي كه صداوسيما به كانديداهاي انتخاباتي مي‌دهد، عمده بستر فعاليت انتخاباتي رياست‌جمهوري، فضاي مجازي است. بالطبع در اين انتخابات شبكه‌هاي اجتماعي همچون «كلاب‌هاوس»، «توييتر»، «تلگرام» و «اينستاگرام» بيش از گذشته مورد استفاده قرار خواهند گرفت. شايد انتخابات پيش‌رو را بايد عرصه عرض اندام فضاي مجازي دانست، چراكه به علت شيوع كرونا اصل بر جلوگيري از تجمع و گردهمايي‌هاي سنتي است. باتوجه به توسعه كاربران فضاي مجازي نقش‌آفريني شبكه‌هاي اجتماعي، اپليكيشن‌هاي اينترنتي پديده‌هاي نو در انتخابات هستند. مشاركت شهروندان در انتخابات نيز در وهله اول به ميزان رضايت يا عدم رضايت از شرايط عمومي حاكم بر جامعه وابسته است. هرچه رضايت از شرايط موجود و عملكرد اركان نظام و اميد به آينده بيشتر باشد، امكان و زمينه مشاركت و زمينه مداخله مردم براي استفاده از حق راي در انتخابات بيشتر خواهد بود. همچنين به هر ميزاني كه نارضايتي بيشتر باشد، مهم‌ترين تهديد متوجه اعتبار انتخابات خواهد بود. در انتخابات سال ۹۸ با ۲۰ درصد كاهش مشاركت نسبت به ۱۰ دوره قبلي مواجه بوديم كه اين مساله بسيار آسيب‌زننده است. بنابراين صرف‌نظر از آن، اينكه چه اندازه رسانه‌هاي مجازي مي‌توانند پوشش عمومي در جامعه داشته باشند، ضريب نفوذ اينترنت بين ۷۵ تا ۸۰ درصد است كه نشان‌دهنده اهميت تبليغات مجازي است. مضافا اينكه تجربه نشان داده ابتدا موضوع انتخابات در بين جامعه نخبه كشور مطرح مي‌شود و پس از آن در سطح افكارعمومي گسترش پيدا مي‌كند. در مورد انتخابات شوراهاي اسلامي شهر و روستا عامل سوم يعني رقابت‌هاي محلي هم صادق است. در انتخابات رياست‌جمهوري چنين نيست؛ چراكه امري ملي است و مولفه‌هاي محلي از نوع قوميت، مذهب و زبان كمتر تاثير دارد.